۸ دسته از انواع مدل‌های متداول در کسب و کار تجارت الکترونیک وجود دارد
با توجه به معیارهای طبقه بندی مدل های کسب و کار در قسمت اول این مقاله در جدول زیرنمایش داده شده است :
مدل کسب و کار حق العمل (Brokerage Business Model)
اولین مدل، مدل حق العمل است. در قلب این مدل شخص سومی تحت عنوان دلال قرار دارد و فروشندگان و خریداران محصولات و خدمات را گرد هم می آورد. بر طبق این مدل دلال برخی از خدمات را به گروه های متفاوت پیشنهاد می دهد و از آنها هزینه می گیرد.
محصولات پیشنهاد داده شده اساسا مال دلال نیستند و بنابراین جزء خدمات محسوب می شود و در گروه میانجی‌گری قرار می گیرد.
بر طبق خدمت پیشنهاد داده شده، دلال درآمد را ایجاد می کند و از آنجایی که این مقدار بستگی به میزان خدمات ارائه شده دارد،اساسا به عنوان کمیسیون تعریف می شود.
گاهی اوقات ممکن است دلال مالک محصولات یا خدمات تولید شده توسط دیگر شرکت‌ها باشد. یعنی دلال به عنوان فروشنده محصولات یا خدمات مسئول اقلام ارائه شده به مشتری است.
در این مورد، دلال درآمد مستقیم ایجاد می کند. یکی از رایج‌ترین مدل های حق العمل در تجارت الکترونیکی کارگزاری بورس است.
آژانس‌های مسافرتی نمونه دیگری از این مدل کسب و کار هستند که یکی از نمونه های موفق جهانی Travelocity.com است ،همراه با بانک اطلاعاتی وسیع از اطلاعات در مورد مقاصد مختلف سفر که قادر است ۹۵ درصد از صندلی‌های تمامی خطوط هوایی، بیش از ۴۹۰۰۰ هتل، بیش از ۵۰ شرکت اجاره اتومبیل و بیش از ۵۰۰۰ بسته سفر دریایی و تعطیلات رزرو کند.
مدل کسب و کار تبلیغات (Advertising Business Model)
دومین مدل، مدل تبلیغات است که کسب و کار تجارت الکترونیک وظیفه تبلیغات محصولات و خدمات را بر عهده دارد. شیوه کسب درآمد متفاوت و متنوع است و بستگی به محصول پیشنهادی دارد. اگر شرکت، خدماتی را برای چاپ تبلیغات در وبسایت فراهم کند و مثل گوینده های تبلیغاتی عمل کند، بهتر است جزء دسته خدمات با نقش میانجی گری قرار گیرد. در این حالت درآمد براساس کمیسیون است. این کمیسیون بستگی به نوع توافق دارد و ثابت نیست. از طرف دیگر، زمانی که شرکت تبلیغ کننده یک پکیج تبلیغاتی می سازد، این تبلیغات می تواند کالای آن شرکت تعریف شود و به این ترتیب درآمد آن مستقیم است. در نتیجه، شرکت ممکن است ترکیبات متنوعی را برای درآمدزایی داشته باشد.
آپارات یکی از موفق‌ترین پلتفرم های ایرانی در این مدل کسب و کار است که مبتنی بر محتواست. در حال حاضر ماهیانه ۳۰۰ میلیون نمایش موفق تبلیغات ویدئویی روی این پلتفرم اتفاق می‌افتد، ۲۵میلیون بیننده یونیک دارد و با بیش از ۱۰ هزار سایت و اپلیکیشن همکاری دارد.
مدل کسب و کار لینک های اطلاعاتی (Infomediary Business Model)
آپارات یکی از موفق‌ترین پلتفرم های ایرانی در این مدل کسب و کار است که مبتنی بر محتواست. در حال حاضر ماهیانه ۳۰۰ میلیون نمایش موفق تبلیغات ویدئویی روی این پلتفرم اتفاق می‌افتد، ۲۵میلیون بیننده یونیک دارد و با بیش از ۱۰ هزار سایت و اپلیکیشن همکاری دارد.
مدل کسب و کار لینک های اطلاعاتی (Infomediary Business Model)
در این مدل کسب و کاراقلام مبادله شده در هر دو حالت خدمات و محصولات مکمل هستند. کسب و کار تجارت الکترونیک با استفاده از این مدل، خدماتی را برای دیگر کسب و کارها فراهم می کند و کار بازاریابی آنها را تسهیل می کند. در محصولات مکمل، شرکت مالک محصول است. به این صورت که شرکت در فرایند تجزیه و تحلیل داده‌های خام از اطلاعات مشتریان بسته جدیدی از اطلاعات را فراهم می کند، که به تحلیل رفتار مشتری می پردازدو بعدا آن را به سایر کسب و کارها ارائه می دهد در اینجا کسب و کار به عنوان مالکیت تولید در نظر گرفته می شود. درآمد حاصل از این مدل مستقیم است.
ساده ترین شکل این مدل می توان سایت‌هایی را نام برد که مقالات تخصصی به کاربران ارائه می دهند و از آنها می خواهند قبل از استفاده از خدمات در سایت عضو شوند و اطلاعات خود را وارد کنند. سپس این اطلاعات به شرکت‌هایی فروخته می شود که به دنبال یک فعالیت بازاریابی موفق هستند. اطلاعات جمع آوری شده معمولا شامل مواردی مانند عادات خرید مشتریان؛ جزئیات جمعیتی مانند سن ، جنس و سطح درآمد آنهاست.
شرکتNetZero یکی از کسب و کارهایی است که در کنار سایر مدل ها از مدل تبادل اطلاعاتی نیز استفاده کرده است. این شرکت 40 ساعت دسترسی به اینترنت ماهانه در ازای دریافت اطلاعات بازاریابی مشتریان به آنها ارائه داد. به عنوان بخشی از این معامله مشتریان بایستی از طریق یک مرورگر خاص تحت عنوان ZeroPort که در حالت آنلاین روی صفحه مانیتور آنها نمایش داده می شود به اینترنت ماهانه دسترسی داشته باشند. این مرورگر تبلیغاتی را بر اساس اطلاعات بازاریابی که مشتریان در اختیار شرکتNetZero قرار دادند به نمایش می گذاشت. شرکتNetZero با استفاده از فناوری نرم افزار بازاریابی Amazing Media به کسب و کارهای کوچک اجازه
می داد تا از طریق ZeroPort به اطلاعات مشتریان محلی و منطقه ای دست پیدا کنند و نتایج روزانه تبلیغات آنلاین خود را مشاهد کنند.
مدل کسب و کار تاجر (Merchant Business Model)
در این مدل، شرکت خدمات و کالاها را فراهم می کند و تاجر مسئولیت محصولات را بر عهده می گیرد. برای مثال، تاجر محصولاتی را پیش خرید می کند و بعدا آنها را به مشتری می فروشد. اگر تاجر محصولات مکمل به عنوان مثال یک دستگاه یا یک ابزار را پیشنهاد کند که بتوان از این ابزار به عنوان مکمل محصولات و خدمات استفاده کرد ، از مالکیت تولید برخوردار خواهد شد و نوع درآمد حاصل شده مستقیم است.
این نوع تجارت الکترونیکی محبوب ترین در بین عمده فروشان و خرده فروشان است و فروش آن معمولا از طریق حراجی ها یا براساس قیمت های لیست انجام می شود. معمولا بازرگانان آنلاين محصولاتي را با تخفيف ارائه مي دهند. نمونه بارز مدل کسب و کار تاجر می توان به Amazon.com اشاره کرد که پیشرو در خرده فروشی آنلاین محصولات است که کاربران را آگاه می کند، به آنها آموزش می دهد و آنها را سرگرم می کند. گروه آمازون همچنین فروشگاه های آنلاین در ایالات متحده، آلمان، فرانسه، ژاپن و کانادا دارد.
مدل کسب و کار وابسته (Affiliate Business Model)
اگر تا به حال مجله‌ها و مطالب مربوط به گوشی‌های هوشمند را قبل از تصمیم‌گیری برای خرید جستجو کرده‌اید، در اصل شما به یک کسب و کار بازاریابی وابسته مراجعه کرده‌اید. این مدل، شبیه مدل تبلیغاتی است اما تفاوت‌های خاصی دارد. مدل وابسته که اغلب در فضای اینترنت مشاهده می‌شود، به‌جای تبلیغات بصری که به‌راحتی قابل شناسایی است،از لینک‌های جای‌گرفته در محتوا استفاده می‌کند.
مالکیت محصولات و کالاها در این مدل از نوع تولید است و درآمد ایجاد شده از نوع کمیسیون است.
مثلا، اگر یک وبسایت مرور کتاب داشته باشید، می‌توانید در مرورهای خود لینک‌هایی به آمازون بگنجانید که به کاربران اجازه می‌دهد کتابی که معرفی می‌کنید را خریداری نمایند. آمازون هم به شما در ازای هر مشتری که برایش بیاورید، کمیسیون اندکی پرداخت می‌کند.
LifeWire یکی از بهترین وب‌سایت‌های بازاریابی وابسته تکنولوژی است. این وبسایت دارای محتوای مرتبط با تکنولوژی از قبیل راهنماهای خرید و راهنماهای تعمیر برای ایجاد نفوذ و اعتماد و سرمایه‌گذاری در جهت فروش محصولات وابسته مانند کنسول‌های بازی، صفحه‌کلیدهای بلوتوثی و غیره است.
مدل کسب و کار انجمن (Community Business Model)
در این مدل، برخی از بخش های خدمات به مشتریان پیشنهاد داده می شود تا در حل یک مشکل تخصصی مشارکت کنند. انجمن ها از ابزارهای الکترونیکی مانند انجمن ها، اتاق های گفتگو، لیست های ایمیل، تابلوهای پیام استفاده می کنند که معمولا متناسب با جامعه خاصی هستند.
ماهیت مشارکت کنندگان مانند هم و متخصص در یک زمینه هستند پس مالکیت خدمات برای کسب و کار از نوع مالکیت محتوا است و درآمد شرکت از نوع کمیسیونی است که از تبلیغات در وب بدست می آورد. اگر شرکت برخی ابزارها یا محصولات را برای حمایت از مشتریان یا شرکا فراهم کند، پس اقلام مبادله شده، از نوع مکمل هستند و در این حالت درآمد مستقیم است.
یکی از نمونه های موفق مدل کسب و کار انجمن شرکت Salesforce است. Salesforce یک شرکت نرم افزاری آمریکایی مبتنی بر فضای ابری و ارائه دهنده خدمات حوزه مدیریت ارتباط با مشتری است.
در وهله اول شاید اینطور به نظر بیاید که ارزش 140 میلیارد دلاری Salesforce صرفا به دلیل نوآوری آن در ارائه خدمات نرم افزاری از طریق فضای ابری است اما این شرکت جامعه ای نزدیک به 2 میلیون عضو گرد هم آورده است که از یکدیگر پشتیبانی می کنند، رویدادها را سازماندهی می کنند، محتوا تولید می کنند، و یک بخش کلیدی از عملیات جهانی این شرکت محسوب می شوند.
در واقع این انجمن یک شبکه بین المللی از ذهن، استعداد و زمان است که همگی از موفقیت Salesforce پشتیبانی می کنند.
مدل کسب و کار اشتراک (Subscription Business Model)
در این مدل، شرکت برخی از خدمات را به مشتریان پیشنهاد می دهد که ارتباط و تعامل آنها را با هم تسهیل می کند. در این مدل مالکیت به دو روش امکان پذیر است. زمانی که اقلام مبادله شده از نوع خدمات باشند و این خدمات بسته به دو طرف است هر دو مشتری هستند؛ بنابراین مالکیت محتوا وجود دارد. در این مدل، گاهی اوقات شرکت برخی از محصولات خاص را پیشنهاد می دهد که هزینه آن بصورت پیش پرداخت انجام می شود.
مالکیت این محصول یا خدمت در این حالت از نوع تولید است. در تمام این موارد، درآمد براساس هزینه های اشتراک است ولی اگر تبلیغات در وبسایت صورت گیرد، درآمد از نوع کمیسیون خواهد بود. تفاوت این مدل با مدل انجمن در این است که مدل انجمن جنبه های حرفه ای بیشتری دارد در حالیکه مدل هزینه اشتراک تعاملات اجتماعی بیشتری دارد. یکی از نمونه های ایرانی که از این مدل کسب و کار استفاده می کند فیلیمو است.
مدل کسب و کار مطلوبیت (Utility Business Model)
در این مدل، خدمات و اطلاعات برای مشتریان فراهم می شود و شرکت مالکیت محتوای اطلاعات را دارد. درآمد از طریق هزینه اشتراک یا به عبارت دیگر اجاره استفاده از خدمات است. این به معنی فروش مستقیم نیست زیرا درآمد اصلی از طریق هزینه ای که مشتری برای استفاده از خدمات در طی دوره ای خاص یا مقدار خاص می پردازد، بدست می آید. در این مدل کسب و کار یک کتابفروشی آنلاین ممکن است یک فصل یا گزیده ای از نمونه را در اختیار خریدار بالقوه برای بررسی قرار دهد، یا MP3.com به مصرف کنندگان امکان شنیدن موسیقی قبل از خرید را به خریداران می دهد.
نمونه داخلی این مدل اپلیکیشن طاقچه است که مجموعه ای کتابهای الکترونیکی و صوتی و همچنین مجله و روزنامه بصورت قانونی منتشر می کند. این اپلیکیشن نمونه ای از کتاب یا فایل صوتی را در اختیار کاربران قرار می دهد تا در صورت مطلوبیت آن را خریداری کنند.
در نهایت
یک کسب و کار ممکن است در کنار یک مدل تجارت الکترونیک از سایر مدل ها نیز استفاده کند. اما آنچه مسلم است اینکه انتخاب یک مدل کسب وکار خاص به تنهایی موجب موفقیت کسب و کار شما نخواهد شد و نکته مهم متناسب بودن مدل انتخاب شده با بستر و محیط کسب و کار، توانایی هاي شرکت و نیاز خاص مشتري می باشد.
منابع
مژدهی، ناهید؛ مهربان، امیررضا؛ جلالی، علی اکبر (۱۳۸۶). معماري مدلهاي کسب و کار الکترونیکی در تجارت الکترونیک.
Abdollahi, G., & Leimstoll, U. (2011). A Classification for Business Model Types
in E-commerce.