شاید بسیار عجیب باشد ولی نوآوری هم سیستماتیک و نظام یافته شده است. آقای آلتشولر با بررسی بیش از 36هزار اختراع و اکتشاف به این نتیجه رسید که بیش از 99درصد این اختراعات با استفاده از 40 اصل و 39 ابزار رخ داده اند. وی تحقیقات خود را با نام TRIZ نامگذاری کرد که بعدها توسط دیگران و با بررسی اختراعات و اکتشافات بیشتری (حدود 200هزار) این موضوع قوام لازم را یافت به گونه ای که امروز مورد تایید می باشد.
در عصری زندگی می کنیم که به عصر نوآوری معروف است. یعنی قلم های متفکر و پرتلاش سعی دارند در درجه اول، از جوهره خلاقیت در جهت نوآوری علمی و فنی سود جویند و عرصه تجارت و صنعت را هر چه پربارتر سازند. اصول تریز از جمله استراتژی ها و تکنیک‌های حل خلاقانه مساله است. تریز ۴۰ اصل را برای حل خلاقانه مساله بیان کرده است که درادامه با این اصول اشنا می شویم.
اصول تریز بر این مبنا هستند که هر اختراعی براساس این اصل ها شکل گرفته اند.
در این مطلب به معرفی اختصاری این ۴۰ اصل می پردازیم :
اصل اول تریز : تقسیم
- جسم را به اجزای جدا و مستقل از هم تقسیم کنید.
- جسم را قطعه قطعه کنید.
- درجه و میزان قطعه قطعه بودن جسم را افزایش دهید.
مثال‌ها: پرده کرکره – لگو بچه‌ها – سرعت گیرهای پلاستیکی کف خیابان
اصل دوم تریز : اقتباس
- بخش یا مشخصه ” مزاحم ” را از جسم اقتباس کنید.
- فقط قطعه لازم یا مشخصه مورد نظر را از جسم اقتباس کنید.
مثال‌ها: تهیه فهرست مطالب کتاب‌ها – دستگاه های کنترل از راه دور – تولید تیزر و آنونس تبلیغاتی
اصل سوم تریز : کیفیت موضعی
- تغییر ساختار همگن و یکسان یک جسم یا محیط بیرونی به ساختار ناهمگن و چندگونه
- اجزای مختلف یک جسم، باید کارکردها و وظایف مختلفی را انجام دهند
- هر قسمت از جسم باید در شرایطی قرار گیرد که برای انجام عملیاتش مطلوب تر است.
مثال‌ها : سپر خودرو –کلاه ایمنی کارگران و موتورسواران – دو لایه کردن قسمت پنجه دست کش ها
اصل چهارم تریز : نامتقارن‌سازی
- فرم و شکل متقارن جسم را با فرم و شکل نامتقارن آن جایگزین کنید.
- اگر جسم هم اکنون نامتقارن است، درجه عدم تقارن آن را بیشتر کنید.
مثال‌ها: سیستم پخش صوت استریو – تیغه های نامتقارن و متفاوت برف پاک کن خودرو
اصل پنجم تریز : ادغام
- اجسام مشابه یا اجسامی که برای انجام عملیات پی در پی در نظر گرفته شده اند را به صورت مکانی با هم ادغام کنید.
- عملیات مشابه یا پیاپی را به صورت زمانی با هم ترکیب کنید.
مثال‌ها : ادغام مداد و پاک کن – ترکیب چراغ و کلاه ایمنی کارگران معدن
اصل ششم تریز : چندکارگی
- یک جسم می تواند کارکردهای متنوعی داشته باشد. بنابراین اجزای دیگر حذف می شوند.
مثال‌ها : اچار چرخ و اهرم جم بالابر خودرو – همزن – آبمیوه گیری
اصل هفتم تریز : آشیانه کردن
- جسمی درون جسم دیگر قرار داده می شود. آن جسم هم به درون جسم سومی می رود. و این کار ادامه می یابد.
- جسمی از درون یک حفره یا سوراخ به درون جسمی دیگر می رود.
مثال‌ها : عصای نابینایان – احداث تونل – داشبورد خودرو
اصل هشتم تریز : جبران وزن
- وزن جسم را با اتصال دادن آن به جسم دیگری که دارای نیروی بالابرنده است، جبران کنید.
- وزن جسم را با نیروهای آیرودینامیکی و هیدرودینامیکی که از محیط اطراف تامین می شود، جبران کنید.
مثال‌ها : شناور کولر آبی
اصل نهم : واکسیناسیون
- اگر انجام کاری برای جسم تنش وارد می کند، مقابله پیشاپیش با ان یا عمل خنثی کننده اش را از قبل انجام دهید.
مثال‌ها: فیوز دستگاه‌های الکتریکی – لولاهای مکانیکی درها برای آرام و نرم باز و بسته شدن آنها
اصل دهم : اقدام مقدماتی
- نیازهای جسم به تغییر یافتن را به طور کامل یا نسبی، از پیش تدارک ببینید.
- اجسام را از قبل طوری بچینید که بلافاصله از مطلوب ترین جای ممکن وارد عمل شوند.
مثال‌ها: درباز کن قوطی های نوشابه و کنسرو روی خود آن ها قرار دارد – ظروف شکل دار کیک و شیرینی پزی
اصل یازدهم تریز: راه نجات
- قابلیت اطمینان کم را با از پیش فراهم کردن اقدامات فوریتی متناسب با شرایط خطر، جبران کنید جسم را قطعه قطعه کنید.
مثال‌ها: ساق بند بازیکن فوتبال – بیمه کردن خودرو، منزل و …
اصل دوازدهم تریز: همسطح‌سازی
- شرایط کار را به نحوی تغییر دهید که به بالا یا پایین بردن جسم نیاز نباشد.
مثال‌ها: چاله‌های مکانیکی کف تعمیرگاه، برای همسطح ماندن خودرو و پایین رفتن تعمیرکار
اصل سیزدهم تریز: تغییر جهت
- به جای انجام مستقیم کاری که توسط شرایط مساله تحمیل شده است، عمل مخالف آن را اجرا کنید.
- جسم را سر و ته کنید.
- بخش‌های متحرک جسم یا محیط اطراف را ساکن کنید و قسمت های ساکن را متحرک نمایید.
مثال‌ها : ویدئو کنفرانس به جای حضور فرد سخنران در نشست – خیابان های متحرک برای خلاصی از مشکل ترافیک
اصل چهاردهم تریز: انحنا دادن
- قسمت‌های خطی را با اجزای خمیده، سطوح صاف را با سطح‌های انحنا دار و شکل‌های مکعبی را به اشکال کروی جایگزین کنید.
- از غلتک‌ها، توپ‌ها و مارپیچ‌ها استفاده کنید.
- حرکت های دوار و چرخشی را جایگزین حرکت های خطی کنید. از نیروی گریز از مرکز بهره بگیرید.
مثال‌ها: آینه‌های محدب برای دید بهتر – جاده‌های پیچ در پیچ کوهستانی – چیدمان سالن‌های کنفرانس
اصل پانزدهم تریز : پویایی
- مشخصه های یک جسم یا محیط اطراف آن، باید به گونه ای تعریف شوند که در هر مرحله از کار، عملکرد بهینه داشته باشند.
- اگر جسمی، غیر قابل حرکت است، آن را متحرک کنید. سعی کنید در قابل تعویض شدن همان جسم داشته باشید.
- جسم را به اجزایی تفکیک کنید که بتوانند به نحوی مرتبط با هم، موقعیت خود را تغییر دهند.
مثال‌ها : درهای پارکینگ خودکار – میزو صندلی‌های تاشو
اصل شانزدهم تریز : کمی‌کمتر، کمی‌بیشتر
- اگر دست یافتن به ۱۰۰% یک اثر دلخواه دشوار است، به بیش از آن و یا کمتر از مقدار اصلی دست یابید.
مثال‌ها : آموزش رانندگی به مبتدیان با گاز دادن بیشتر برای پیشگیری از خاموش شدن خودرو
اصل هفدهم تریز : حرکت به بعدی جدید
- حرکت یا جایگیری تک بعدی اجسام را به دو بعدی تغییر دهید. دو بعدی ها را سه بعدی کنید و این افزایش را ادامه دهید.
- ترکیب و چیدمان چند لایه ای و چند سطحی اجسام را به کار گیرید.
- جسم یا محل قرار گیری آن را در سمت دیگرش استقرار دهید.
- به استفاده از جهت مقابل سطحی که مدنظر است فکر کنید.
- تصویرها را بر روی سطوح کناری یا جهت پشت جسم بیندازید.
مثال‌ها : ضبط صوت های دولبه – چیدمان داروها در قفسه های داروخانه‌ها
اصل هجدهم تریز : لرزش مکانیکی
- از نوسان استفاده کنید.
- اگر جسم در حال نوسان است، فرکانس آن را تا حد فرکانس صوت افزایش دهید.
- فرکانس تشدید را به کار برید.
- لرزش‌های مکانیکی را با ارتعاش های پیزو جایگزین کنید.
- ارتعاش‌های فراصوت و میدان الکترومغناطیسی را همراه با هم به کار برید.
مثال‌ها : هم زدن غذا برای جلوگیری از سررفتن آن – تخلیه همراه با لرزش بتن و مواد مشابه برای جایگیری بهتر در فضای مورد نظر
اصل نوزدهم تریز : عمل تناوبی
- به جای انجام مستمر یک کار، آن را با تناوب، ضربه یا مکث انجام دهید.
- اگر کاری در حال حاضر تناوبی انجام می شود، فرکانسش را تغییر دهید.
- از مکث بین ضربه‌ها برای تامین کنش های بیشتر بهره بگیرید.
مثال‌ها: چراغ چشمک زن – فروش اقساطی – چراغ گردان خودروهای امداد و پلیس
اصل بیستم تریز : تداوم کارمفید
- کار را بدون وقفه به انجام برسانید. تمام قطعه های جسم، باید به طور مستمر و با تمام ظرفیت در حال کار باشند.
- حرکت‌های زاید و واسطه را حذف کنید
- حرکت دورانی و چرخشی را جایگزین رفت و برگشت کنید.
مثال‌ها: نقش مترجمان همزمان در نشست‌های علمی و سیاسی – پرده شست و شو شده را همچنان کم نمدار است به چوب پرده آویزان می کنیم تا بدون چروک، نصب و خشک شوند.
اصل بیست و یکم تریز: حمله سریع
- کارهای زیان بار و خطرناک را با سرعت بسیار زیاد انجام دهید.
مثال ها: شوک های پزشکی – اگر سیستم داغ را سریع جابجا کنیم دستمان کمتر می سوزد.
اصل بیست و دوم تریز: تبدیل ضرر به سود
- عوامل زیان بار – به خصوص عوامل محیطی – را برای به دست آوردن اثرات مثبت به کار بگیرید.
- یک عامل زیان بار را با ترکیب عامل زیان بار دیگری، حذف کنید.
- درجه عمل مضر را آن قدر افزایش دهید تا دیگر زیان بار نباشد.
مثال‌ها: ضد حمله‌های غافلگیرکننده در مسابقات فوتبال– بازیافت زباله
اصل بیست و سوم تریز: بازخورد
- بازخورد ایجاد نمایید.
- اگر هم اکنون بازخوردی وجود دارد، آن را تغییر دهید.
مثال‌ها : پیغام هشدار رو به اتمام بودن شارژ باتری – چراغ و صدای هشدار کم بودن سوخت خودرو
اصل بیست و چهارم تریز: واسطه تراشی
- از یک جسم واسطه برای انجام شدن کار، استفاده کنید.
- جسم را به طور موقت به جسم دیگری که حذف کردنش اسان است، متصل کنید.
مثال‌ها: تهیه فیلم از کار طراحی شده برای چاپ و تهیه کپی زینک از فیلم
اصل بیست و پنجم تریز : خدمت دهی به خود
- یک جسم باید به خودش سرویس بدهد و عملیات خدمت دهی و تعمیراتی را خودی انجام دهد.
- از مواد زاید، دورریز و انرژی های هدر رونده استفاده کنید.
مثال‌ها : دستگاه‌های خودپرداز بانک‌ها – آسیاب‌های ابی و بادی – سدسازی
اصل بیست و ششم تریز : کپی کردن
- باید از یک کپی ساده و ارزان قیمت به جای جسمی شکننده یا نامطلوب که کار با آن راحت نیست استفاده کرد.
- اگر از تصویرهایی که با نور عادی به راحتی دیده می شوند استفاده می شود، انها را با کپی هایی از نور مادون قرمز یا ماورای بنفش تعویض کنید.
- به جای جسم از تصویر و عکس ان استفاده کنید. این تصویر می تواند کوچک یا بزرگ نمایی شود.
مثال‌ها : استفاده از ماکت تلفن همراه در ویترین فروشگاه – دکور ساختن به جای لوکیشن واقعی فیلم سینمایی
اصل بیست و هفتم تریز : یکبار مصرفی
- جسم گران قیمت را با مشابهی ارزان قیمت جایگزین کنید و از برخی مشخصه ها مثل دوام و عمر طولانی صرف نظر نمایید.
مثال‌ها : استفاده از دستکش‌های یک بار مصرف – شانه تخم مرغ به جای آجر آکوستیک
اصل بیست و هشتم تریز : تعویض سیستم مکانیکی
- به جای سیستم مکانیکی از سیستمی نوری، صوتی، حرارتی یا بویایی استفاده کنید.
- از کی میدان الکتریکی، مغناطیسی یا الکترومغناطیسی برای اثرگذاری بر جسم استفاده نمایید.
- این میدان ها را جایگزین کنید.
- متحرک به جای ساکن.
- متغیر نسبت به زمان با ثابت.
- ساختاریافته با اتفاقی.
- میدان‌ها را همراه با ذرات فرو مغناطیسی به کار ببرید.
مثال‌ها : روی آوردن به سیستم های جدید عکاسی دیجیتال به جای سیستم های آنالوگ – ارسال sms به جای مکالمه تلفن
اصل بیست و نهم تریز : ساختار بادی یا هیدرولیک
- قطعه های جامد یک جسم را با گاز یا مایع تعویض کنید. این قطعه ها می‌توانند برای پر شدن از هوا یا آب و یا بالش‌های هوا یا هیدرواستاتیک استفاده کنند.
مثال‌ها: فرمان هیدرولیک خودروها – ابزار بادی مثل پیچ گوشتی‌های صنعتی و پرچ‌ها
اصل سی ام تریز : غشای انعطاف پذیر یا پوسته‌های نازک
- به جای ساختار‌های معمولی و متداول، غشاهای منعطف یا پوسته‌های نازک را به کار ببرید.
- یک جسم را به وسیله پردههای نازک و غشاهای ظریف از محیط پیرامونش جدا کنید.
مثال‌ها: کاور لباس – محافظ های نمایشگر گوشی تلفن همراه
اصل سی و یکم تریز: مواد متخلخل
- جسم را متخلخل کنید یا از اجزای متخلخل تکمیلی استفاده نمایید.
- اگر جسمی هم اکنون متخلخل است، حفره‌هایش را از پیش، با ماده ای پر کنید
مثال‌ها: صافی کتری و قوری – فیلتر سیگار – خشک کن‌ها و آب چکان های ظرف شویی
اصل سی و دوم تریز: تعویض رنگ
- رنگ جسم یا محیط اطرافش را تغییر دهید.
- میزان شفافیت جسم یا محیط پیرامون آن را تغییر دهید.
- از مواد افزودنی رنگین، برای بهتر دیده شدن یک جسم یا فرایندی که مشاهده اش دشوار است، استفاده کنید.
- اگر مواد افزودنی در حال استفاده هستند، مواد درخشنده یا اجزای قابل ردیابی را به کار بگیرید.
مثال‌ها : استفاده از منورها برای تشخیص موقعیت در شب – نصب قطعه‌های برچسته شبرنگ دار کف خیابان‌ها و سرخروجی‌های بزرگراه‌ها
اصل سی و سوم تریز: همجنس و همگن سازی
- اشیای مرتبط با شی اصلی، باید از همان مواد یا جنس جسم اصلی ساخته شوند.
مثال‌ها: انتخاب مبصر از میان دانش آموزان
اصل سی و چهارم : رد کردن و بازسازی قطعه‌ها
- پس از کامل انجام شدن یک کارکرد یا بی استفاده شدن یک جز از جسم، آن را دور اندازید یا در حین انجام فرایند تغییرش دهید.
مثال‌ها: کپسول های جوهر خودنویس – مخزن سوخت موشک پس از استفاده رها می شود.
اصل سی و پنجم : تغییر ویژگی
- حالت فیزیکی سیستم را تغییر دهید.
- به تغییر غلظت یا چگالی بیندیشید.
- درجه انعطاف پذیری را تغییر دهید.
- در حجم یا دما تغییر ایجاد کنید.
مثال‌ها : مایع دستشویی به جای قالب صابون
اصل سی و ششم: تغییر فاز
- از اثرات تغییر فاز استفاده کنید ( مثلا تغییر حجم ،آزادسازی ای جذب گرما و …)
مثال‌ها : منجمد کردن مواد غذایی برای افزایش ماندگاری آنها
اصل سی و هفتم تریز: انبساط حرارتی
- از انبساط یا انقباض یک ماده از طریق ایجاد تغییر در دمای آن استفاده کنید.
- از مواد مختلف با ضرایب انبساط حرارتی متفاوت ، استفاده نمایید.
مثال‌ها : مکانیزم ترموستات خودرو و موارد مشابه
اصل سی و هشتم تریز: اکسیدکننده‌های قوی
- انتقال از یک سطح اکسیدشدگی به سطح بالاتر بعدی را ایجاد کنید.
- هوای طبیعی با هوای غنی شده.
- هوای غنی شده با اکسیژن.
- اکسیژن با اکسیژن یونیزه.
- اکسیژن یونیزه با اکسیژن ازن شده.
- اکسیژن ازن شده با ازن.
- ازن با اکسیژن نوزاد.
مثال‌ها : دستگاه های بوخور
اصل سی و نهم تریز: محیط خنثی
- محیط بی اثر را جایگزین محیط طبیعی کنید.
- یک ماده یا افزودنی خنثی را به درون جسم وارد کنید.
- فرایند را در خلا به انجام برسانید.
مثال‌ها: جوشکاری در خلا
اصل چهل ام تریز : مواد مرکب
- به جای مواد همگن و همجنس از مواد مرکب استفاده کنید.
مثال‌ها: تایرهای رادیال با لایه ای از مفتول سیمی برای دوام بیشتر